We zetten in op een toekomstbestendige landbouw

Zij is voedselproducent en de beheerder van een groot deel van ons landschap. In de loop der tijd is het landschap veranderd. In het verleden was er meer akkerbouw dan nu en bijvoorbeeld hennepteelt. Het gebied is in de loop van de tijd steeds lager en natter geworden waardoor het nu voornamelijk in gebruik is als grasland ten behoeve van veeteelt. Het landgebruik heeft gezorgd voor het karakteristieke en waardevolle cultuurhistorische landschap van Vijfheerenlanden wat op veel plekken nog altijd zichtbaar is. We vinden het van belang dat dit unieke landschap zoveel mogelijk in stand wordt gehouden.

Transitie van de landbouw

De landbouw staat aan de vooravond van een transitie naar een duurzamere landbouw. De belangrijkste redenen zijn momenteel de stikstofcrisis in relatie tot natuurgebieden en bodemdaling in relatie tot klimaatverandering. Dit laatste speelt in Vijfheerenlanden in mindere mate dan elders in de provincie.

De landelijke overheid beoogt met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) (Deze link gaat naar een externe website) een integrale aanpak voor de verbetering van natuur, water en klimaat. De stikstofopgave maakt hier ook integraal onderdeel van uit. Het streven is een meer natuur inclusieve kringlooplandbouw. Het realiseren van de NPLG-opgaven betekent dat het landelijk gebied zal moeten veranderen. De landelijke en provinciale overheid hebben hier een leidende rol in. De provincie is verantwoordelijk voor het opstellen van programma's voor het landelijk gebied om hiermee invulling te geven aan nationale doelen. Door de provincie Utrecht is dit uitgewerkt in het Utrecht Programma Landelijk Gebied (UPLG) (Deze link gaat naar een externe website). Hierin stelt de provincie de doelen voor stikstof, natuur, water en klimaat vast.

Voor een toekomstbestendig landelijk gebied en landbouw in Vijfheerenlanden willen we als gemeente bijdragen aan het UPLG en daarmee aan nationale opgaven voor natuur, water en klimaat. We geven daarom ook invulling aan de structurerende keuzes van de beleidsbrief Water en Bodem Sturend (Deze link gaat naar een externe website) en de Nationale Omgevingsvisie (Deze link gaat naar een externe website). Dit heeft ook (mogelijk veel) gevolgen voor de agrarische sector in onze gemeente.

Natuur inclusieve kringlooplandbouw

Een sterke toekomstbestendige landbouw is het uitgangspunt bij het invullen van onze rol als gemeente bij deze ontwikkelingen. Een duurzame landbouw is een vitale, toekomstbestendige landbouw, waar voedsel- en gewasproductie en landschapsbeheer plaatsvindt in combinatie met een gezonde bodem, schoon water, schone lucht, hoge mate van biodiversiteit en een aantrekkelijk landschap. Het streven is daarom een meer natuur inclusieve kringlooplandbouw. Veel ondernemers in Vijfheerenlanden doen al aan Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. Er ligt daarmee al een basis voor verdere ontwikkeling richting natuur inclusieve landbouw.
De verwachting is dat het aantal agrarische bedrijven zal afnemen door gebrek aan opvolging. De vrijkomende gronden kunnen onder andere gebruikt worden voor (een deel van) deze extensivering en voor (een deel van) de voormalige agrarische gebouwen kunnen nieuwe gebruiksmogelijkheden worden gezocht.

Wat willen we bereiken?

Samen met alle belanghebbenden wil de gemeente werken aan een aantrekkelijk, vitaal en toekomstbestendig buitengebied. Dat betekent dat de agrariër zijn werk kan doen, er plek is voor recreatie en er ook ruimte is voor herstel van de natuur en biodiversiteit.

Balans tussen landbouw en natuur

Het streven daarbij is behoud van landbouwgrond. Hierbij geldt het uitgangspunt dat we streven naar natuur inclusieve landbouw. Dat betekent het vervlechten van landbouw en natuur en niet het scheiden ervan. Hiervoor is een andere manier van ondernemen nodig, waarbij de landbouw in balans is met de natuurlijke omstandigheden.

Op deze manier zetten we in op een goede balans tussen landbouw en natuur, waarbij aandacht is voor waterbeheer en het tegengaan van de effecten van bodemdaling. Verder zoveel mogelijk combineren van ruimte vragende opgaven. Andere functies in het buitengebied zoals recreatie en het opwekken van duurzame energie worden bij voorkeur verweven in het landschap.

Nieuw kansen en innovatie

Om transportbewegingen te beperken en de afstand van productie en markt te verkleinen, biedt meer regionale afzet voor een deel van de bedrijven kansen. Hier willen we samen met de agrarische sector mee aan de slag waarbij we agrariërs ondersteunen in de transitie naar een toekomstbestendige landbouw. Daarbij bieden we ruimte voor ontwikkeling en bij het gebied passende nevenactiviteiten.

Stoppende agrariërs willen we kansen bieden. Afhankelijk van de plek kan een voormalig agrarisch bedrijf omgevormd worden naar wonen of passende bedrijvigheid. We zien ook ruimte voor agrariërs of voormalige agrariërs om bij te dragen aan de opgaven voor energieopwekking, waterberging, versterking van de biodiversiteit en landschappelijke versterking. Ook wordt ingezet op rendabele innovatieve vormen van ‘nat’ agrarisch gebruik en nieuwe (vezel)gewassen die CO2 opslaan en gebruikt worden voor circulair en biobased bouwen en bv. Agroforestry en andere ecosysteemdiensten (CO2 vastlegging, waterberging, agrarisch natuurbeheer).

De teelt van deze gewassen kan strijdig zijn met de ambitie om het open weidelandschap te beschermen en versterken. Deze nieuwe teelten hebben immers invloed op het aanzien van het cultuurhistorisch waardevolle landschap en de gevolgen voor aanwezige en te beschermen weidevogels is onvoldoende bekend. Onderzoek hiernaar zal uitgevoerd moeten worden. Daarmee kunnen we vervolgens de randvoorwaarden bepalen om de teelt van nieuwe gewassen mogelijk te maken.

Het is van belang dat deze vorm van ondernemen economisch rendabel is. De vrijkomende landbouwgronden worden primair ingezet om bij te dragen aan de transitie naar een toekomstbestendige landbouw. Landbouwgronden buiten de kernrandzones blijven bij voorkeur in landbouwkundig gebruik.

Hoe gaan we dat doen?

• In de gemeentelijke landbouwvisie (Deze link gaat naar een externe website) werken we uit hoe we de landbouwsector ondersteunen met de transitie naar toekomstbestendige landbouw, natuurinclusiviteit, de vermindering van uitstoot van stikstof en geur en het zoeken naar nieuwe verdienmodellen. Met de uitwerking van de landbouwvisie zoekt de gemeente zoveel mogelijk aansluiting bij de Gebiedsgerichte Aanpak (Deze link gaat naar een externe website).
• Dit resulteert in een concrete uitvoeringsagenda. De agenda is gericht op het behoud en waar mogelijk versterking van de agrarische sector naar een aantrekkelijk, vitaal en toekomstbestendig landschap voor mens, plant en dier.
• We bieden in het omgevingsplan ontwikkelingsruimte aan agrarische ondernemers die bijdragen aan duurzaamheid, circulariteit, landschappelijke versterking, en die passen bij de mogelijkheden van het lokale bodem- en watersysteem. Vrijkomende agrarische bebouwing kan een nieuwe functie krijgen, passend bij de lokale omstandigheden van bodem, landschap en water.